Prawda. Krótka historia wciskania kitu

Tom Phillips || przełożyła Maria Gębicka-Frąc

Od zarania dziejów, ilekroć stoimy przed wyborem pomiędzy prawdą a dobrą opowieścią, z reguły wybieramy to drugie.

W czasie kwarantanny wyjątkowej mocy nabrały ebooki, prawda? Dzisiaj zapraszam Was na kolejny wpis przygotowany razem z Virtualo. Toma Phillipsa poznałam przy okazji książki Ludzie. Krótka historia o tym, jak spieprzyliśmy wszystko. To absolutnie wspaniała książka o błędach, pomyłkach i złych decyzjach ludzi, którą w zasadzie powinien przeczytać każdy. W związku z tym moje oczekiwania były bardzo wysokie w stosunku do jego drugiej książki Prawda. Krótka historia wciskania kitu. Czy zostały spełnione? Myślę, że tak, choć przyjemniej czytało mi się jednak Ludzi. Prawda wydaje mi się ciut przegadana, ale to też może efekt czytania jej w niespokojnym momencie.

Tom Phillips zawodowo zajmuje się sprawdzaniem faktów (fullfact.org), więc napisanie książki o prawdzie było dla niego pewnie bardzo naturalne. Dla nas z kolei jej przeczytanie będzie bardzo przydatne i pouczające. Dowiemy się z niej wiele rzeczy, tych poważniejszych i przeróżnych ciekawostek, ale przede wszystkim zaczniemy myśleć o informacjach, jakie do nas docierają, zaczniemy je bardziej świadomie postrzegać, co z kolei przełoży się na bardziej krytyczne podejście. Mówi się, że żyjemy w epoce fake newsów i postprawdy – Tom Phillips bardzo słusznie zwraca uwagę na to, że te określenia byłyby prawdziwe tylko w sytuacji, gdyby kiedyś istniała epoka prawdy. A nie istniała i autor udowadnia nam to na każdym kroku. Ludzie od zawsze mieli tendencję do ściemniania i nie zawsze było to ściemnianie celowe czy z premedytacją. Okazuje się, że nawet mózg nas okłamuje i broni nas przed dostrzeżeniem ściem, jakie serwujemy innym na co dzień. Każdy kłamie i ściemnia, czy tego chce czy nie. Autor chciał nawet zapisywać momenty, w których ściemniał – okazało się, że dużej części z nich w ogóle nawet nie zarejestrował albo uświadomił sobie o nich dopiero po fakcie.

Przygnębiające? Myślę, że nie. Po prostu tacy jesteśmy i już. Dzisiejszy świat wcale nie jest taki wyjątkowy, jakbyśmy chcieli wierzyć. Nie wymyśliliśmy kłamstwa, choć w dobie Internetu często nam się może tak wydawać. Co ciekawe, kłamstwo nie jest przypisane tylko człowiekowi – ściemniają też rośliny i zwierzęta! Książka wspaniale poszerza naszą wiedzę – niby wszyscy kłamią, ale o samym kłamstwie prawdopodobnie wiemy niewiele. Phillips opowiada nam o pochodzeniu fałszu, o pierwszych ściemach i pierwszych trollach, ludziach, którzy robili sobie żarty i puszczali nieprawdziwe informacje w obieg. Co ciekawe, niektóre z fałszywych historii były tak dobrze skonstruowane i tak podobały się ludziom, że do dzisiaj można je spotkać jako prawdziwe, mimo że już dawno zostały określone jako ściema. Jest rozdział o kreatywnej geografii (Atlas lądów niebyłych się kłania), i o tym, dlaczego naciągacze nas fascynują. Osobny rozdział został przeznaczony dla polityków, handlu i medycyny, kolejne dla manii, paniki i zbiorowej histerii. Phillips pokazuje, że jesteśmy mistrzami w tworzeniu mitów z niczego, zwłaszcza jeśli jesteśmy w grupie. Opowiada też o imponujących kłamstwach i kłamcach, których aż chce się szanować. Faktycznie, niektóre przekręty, o których pisze, był epickie! Zastanawia się też na koniec, co my z tym wszystkim możemy zrobić.

Taki żarcik o ludziach mieszkających na Księżycu.

Prawda jest dla mnie wartościową pozycją z dwóch względów. Opowiada o tym, jak było kiedyś (mnóstwo świetnych ciekawostek!) i pokazuje procesy przyczynowo-skutkowe, które pomagają w rozumieniu świata. Uczy odpowiedniego dystansu i uważności w stosunku do współczesnych mediów. Ludzie kłamią i ściemniają – robią to świadomie i celowo lub nie. Wiedząc o tym, po pierwsze człowiek jest ostrożniejszy, po drugie – ma świadomość, że sam również kłamie i ściemnia. Po przeczytaniu tej książki będziemy bardziej uważać na swoje zachowanie i być może dwa razy zastanowimy się, zanim uwierzymy w jakąś informację albo sprawdzimy źródło, zanim coś udostępnimy na Facebooku.

* Znacie film The Invention of Lying? Jeśli nie, to obejrzyjcie – fajny! O świecie, w którym ludzie nie znają kłamstwa 🙂