Farmaceuta z Auschwitz

W najbliższym czasie na blogu pojawią się dwie książki w tematyce obozów koncentracyjnych. Wiecie, że nie przechodzę obok takiej literatury obojętnie, ale raczej skupiam się na reportażach czy książkach historycznych. Powieści, które dotykają tego tematu rzadko kiedy wzbudzają moje zainteresowanie, a nawet jeśli wzbudzają, to i tak potem ich nie czytam. Mam z nimi problem, ale opowiem wam o tym innym razem. Jeszcze zanim o książce, chciałam zwrócić waszą uwagę na wydawnictwo. Kiedyś było zupełnie niewidoczne w social mediach. Mam wrażenie, że sporo osób sądziło, że wydawnictwo uniwersyteckie to tylko książki naukowe. Na szczęście teraz się to odwróciło i co raz widzę gdzieś kolejne książki. Seria Mundus jest jedną z moich ulubionych (a o innych możecie przeczytać we wpisie o ulubionych seriach), naprawdę uwielbiam te książki, niezależnie, czy z kategorii Podróże, Ludzie, Historia czy Fenomeny. O kilku książkach pisałam wam już na blogu i za każdym razem był to pełen zachwyt. Tak można poznawać świat!

Farmaceuta z Auschwitz to historia zwyczajnego zbrodniarza. Victor Capesius był przedstawicielem farmaceutycznym, zwykłym człowiekiem, niczym się nie wyróżniającym. Pracował, dbał o firmę, ożenił się, miał plany na przyszłość. Był dumny, że pracuje w firmie, która jest tak innowacyjna. Wśród najlepszych klientów miał również Żydów, o których zabiegał i robił wszystko, by czuli się zadowoleni ze współpracy. A potem wszystko się zmieniło – dostał powołanie do niemieckiego wojska, był aptekarzem w obozach koncentracyjnych Dachau, Auschwitz-Birkenau oraz SS-Sturmbannführer. Brał udział w selekcjach Żydów, eksperymentach farmakologicznych, był odpowiedzialny za dostawy cyklonu B. Wydawał rozkazy o jego użyciu, zdarzało się, że własnoręcznie go dostarczał do komór gazowych. Po wojnie, choć oskarżony, został skazany dopiero w 1965 roku. Do końca życia utrzymywał, że jest niewinny i nie poczuwał się do żadnej odpowiedzialności.   

Autorka we wstępie zdradza nam, że kiedy po raz pierwszy o nim usłyszała, zdziwiła się, że w Auschwitz był w ogóle jakiś aptekarz. Z tego względu ta książka jest istotna – bo opowiada w trochę inny sposób o historii, którą znamy. Patricia Posner dokładnie przemyślała, o czym chce napisać. Postacią centralną jest Victor Capesius – jego życie, postępowanie, motywy. Zarysowuje tło wydarzeń na tyle wystarczająco, że dokładnie orientujemy się w opisywanej rzeczywistości, ale na tyle konkretnie i rzeczowo, że nie tracimy z oczu głównego zagadnienia. To wielka umiejętność, zwłaszcza przy takim temacie, gdzie wszystko jest ważne i wydaje się, że nie można niczego pominąć. Ciekawym elementem książki jest opis współpracy niemieckich firm farmaceutycznych z nazistami. Nie miałam o tym pojęcia, żadna wcześniejsza książka w tym temacie, jaką czytałam, nie poruszała tych zagadnień. Warte uwagi są również końcowe rozdziały o sytuacji po wojnie i próbach rozliczania zbrodni. Przykład Capesiusa doskonale pokazuje, że często były one nieudolne i zupełnie nieadekwatne do rozmiarów winy.

Dzięki temu wszystkiemu Farmaceuta z Auschwitz jest czymś więcej niż tylko historią jednego człowieka. Opowieść Posner to ukłon w stronę banalności zła, terminu użytego przez Hannah Arendt w książce o Eichmannie. Od tamtej pory powszechnie stosowany, pasuje również do Capesiusa. Po lekturze książki powstaje w głowie czytelnika wiele niewypowiedzianych pytań. Lubimy myśleć, że niewyobrażalne zło jest również niewyobrażalnie odpychające, a przez to zwracające na siebie uwagę i łatwo rozpoznawalne. Tak wcale nie jest – i to właśnie jest w tym wszystkim najbardziej przerażające. Czy każdy w odpowiednich okolicznościach jest zdolny do największych zbrodni? Czy możemy powiedzieć o sobie, że na pewno nie zrobilibyśmy niczego tak strasznego? Czy każdy z nas jest potencjalnym zbrodniarzem? 

Literatura obozowa to trudna literatura. Farmaceuta z Auschwitz to książka skupiona na oprawcy, próba odpowiedzi na pytanie, jak zwyczajny człowiek zamienił się w mordercę. Niedługo opowiem wam z kolei o książce skupionej na ofiarach. Polecam takie czytanie, bo wówczas wykształca się spójny obraz obozowej rzeczywistości. Świata nie do zrozumienia, tak okrutnego, że aż nierzeczywistego. A jednak był i trzeba o tym pamiętać.

♦